रत्नागिरी - ``मराठी वाचन संस्कृती
तसंच भाषा टिकविण्यासाठी यापुढे छोट्या छोट्या बाल आणि कुमार साहित्य संमेलनांची
गरज आहे. राज्याच्या प्रत्येक भागात साहित्यनिर्मितीला प्रोत्साहन देण्यासाठी
प्रत्येक जिल्ह्यात अशी तीन दिवसांची संमेलने भरविली जावीत आणि त्यासाठी शासनाने प्रत्येक
जिल्हा परिषदेला २५ लाखांचे अनुदान दरवर्षी द्यावे``, असे प्रतिपादन ज्येष्ठ साहित्यिक रामदास फुटाणे यांनी आज
(ता. १८ ऑक्टोबर) रत्नागिरीत व्यक्त केले.
कोकण मराठी साहित्य परिषदेने आयोजित केलेल्या रत्नागिरी जिल्हा साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदावरून ते बोलत होते. आज माळनाका येथील स्वयंवर मंगल कार्यालयात संमेलन झाले.
याप्रसंगी उद्घाटक ज्येष्ठ कवी अशोक नायगावकर, स्वागताध्यक्ष खासदार
विनायक राऊत, आमदार उदय सामंत, साहित्यिक ऊर्मिला पवार,
कवी अरुण म्हात्रे, विश्वस्त अरुण नेरूरकर, भास्कर शेट्ये, कवी केशवसुत स्मारकाचे अध्यक्ष अण्णा राजवाडकर, केंद्रीय अध्यक्ष डॉ. महेश केळुसकर, कार्याध्यक्ष सौ.
नमिता कीर, कार्यवाह प्रशांत परांजपे, संमेलन प्रमुख गजानन पाटील, जिल्हाध्यक्ष प्रा. सुरेश खटावकर, शाखाध्यक्ष प्रा. चंद्रमोहन देसाई
उपस्थित होते.
श्री. फुटाणे म्हणाले, ``मधुभार्इंनी जे रोपटे लावले त्याचा वटवृक्ष झाला आहे. कोकणात चैतन्य निर्माण झाले. वाचन संस्कृती वाढण्यासाठी साहित्यिकांनी
काम केले पाहिजे. १९९० ते २००० पर्यंत अ. भा. मराठी साहित्य संमेलनाचे ध्यक्ष काय बोलतात, याकडे सर्वांचे लक्ष लागून रहायचे. पण २००० नंतर ही स्थिती
बदलली. अनुभूती, प्रज्ञा आणि प्रतिभेच्या संगमातून सर्जन होते. त्याने साहित्यिकांची उंची वाढते. पूर्वी
केवळ साहित्यातून माहिती मिळायची. लोकांच्या सुख-दुःखाच्या कल्पना समजून घेतल्या
पाहिजेत. मात्र
साहित्यिकांच्या डोक्यात हवा जाते. मृत्यूनंतर १०० वर्षांनी ज्याचे लेखन
वाचले जाते तो खरा साहित्यिक. श्रीमंत, साहित्यिक आणि
शिक्षकांची मुले इंग्रजी माध्यमांच्या शाळांमध्ये शिकतात. मराठीचा बळी देऊन इंग्रजीचे
लाड नको. पूर्वीच्या काळी
दुष्काळ, गरिबीमध्ये आत्महत्यांचे प्रमाण कमी होते.
पांडुरंगावर भार सोपवून सर्वजण जगत होते. आता मानसिक दुर्बलतेमुळे आत्महत्या वाढल्या.
ही दुर्बलता दूर करण्याची जबाबदारी साहित्यिकांची आहे. साहित्यिकांनी ८० टक्के साहित्यासाठी आणि २० टक्के काम समाजासाठी काम केले पाहिजे. आता ज्ञान, माहिती, मनोरंजन सहज
उपलब्ध असल्याने साहित्यिकांची जबाबदारी वाढली आहे. मुलांना वाचनाची
गोडी लावण्यासाठी बालसाहित्य संमेलने आवश्यक आहेत. बालकुमार साहित्य संमेलनासाठी शासनाने
परिपत्रकानुसार २५ लाख रुपये साहित्य महामंडळाला देऊ केले, पण महामंडळाने त्यांनी संमेलन घेणार नाही, असे सांगितले. अशा स्थितीत आताच्या काळात
बालकुमार साहित्य संमेलने जास्तीत जास्त झाली पाहिजेत. शाळेतील २५-३० मुलांसोबत कार्यशाळा स्वरूपात साहित्यिक,
लेखक संवाद साधू शकतील, असे बालकुमार साहित्य संमेलनाचे स्वरूप हवे. येथील युवा कवी,
साहित्यिकांची संमेलने रत्नागिरीबाहेर झाली
पाहिजेत. पुण्यामुंबईतून येऊन काही बोलण्यापेक्षा इथल्या युवकांना काय वाटते,
ते काय लिहितात हे दुसऱ्यांना कळले पाहिजे. अभिनेते दुष्काळग्रस्त भागात मदत करताहेत. पण किती साहित्यिक दुष्काळी भागात फिरकले? शेतकऱ्यांच्या आत्महत्येवर एखादी कविता करून
साहित्यिक थांबतात. या कवितेतून आनंद मिळतो. पण मृत्यूच्या घटनेचे
दुःख आपण समजून घेत नाही. वर्षातले किमान १५ दिवस तरी सामाजिक बांधिलकी म्हणून दुष्काळी भागातील शेतकऱ्यांसाठी साहित्यिकांनी द्यावेत. आचार्य अत्रे हे साहित्यिक होते पण संयुक्त महाराष्ट्राच्या
चळवळीचे नेतृत्व त्यांनी केले. जात, धर्म आणि राजकारण बाजूला ठेवून सामान्य माणसाच्या आत्म्याचा आवाज साहित्यातून उमटला पाहिजे.``
शासनाचे पुरस्कार परत देणाऱ्या साहित्यिकांवर श्री. फुटाणे यांनी टीका केली. ते म्हणाले, ``आजचे साहित्यिक कोणत्या चळवळीत आहेत का? दाभोळकर, पानसरे, कलबुर्गींची हत्या झाली तेव्हा यांनी पुरस्कार परत केले
नाहीत. आता शासनाचे पुरस्कार परत दिले जाते आहेत. पण अशा चळवळीमध्ये ज्या
साहित्यिकांनी काम केले आहे, त्यांनाच पुरस्कार परत देण्याचा अधिकार आहे. एकाने तर पद्मश्री परत दिला पण पद्मभूषण ठेवला आहे. आता महाराष्ट्रात पुरोगामी कोण आणि
प्रतिगामी कोण? याचा पत्ताच लागत नाही, अशी
स्थिती आहे.``
नमिता कीर म्हणाल्या, ``डिसेंबर १९९० मध्ये अ. भा. मराठी साहित्य संमेलनाच्या
अध्यक्षपद निवडणूक प्रक्रियेत उपेक्षेचे वातावरण अनुभवले. त्यामुळेच मधुभार्इंनी
कोकणातील साहित्यिकांना न्याय देण्यासाठी संस्था स्थापन केली. कोमसापने गांभीर्याने काम केले. मालगुंडला केशवसुतांचे स्मारक तीन वर्षांत उभारले.
रौप्यमहोत्सव साजरा
करताना भविष्यात बोली भाषा, कोकण साहित्य कोश आणि नियोजनबद्ध पद्धतीने
काम करायचे आहे.``
कवी अशोक नायगावकर यांनी मिश्किल भाषणात महाकवी केशवसुत, लोकमान्यांचे स्मरण केले. `सावध ऐका पुढल्या हाका` या केशवसुतांच्या
ओळी उद्धृत करून त्यांनी सांगितले की, १०० वर्षांपूर्वी टिळक, डॉ. आंबेडकर, शाहू महाराजांना
सावधानता कळली. लंडनमध्ये हेमिंग्वेचे जुने घर जतन करून ठेवले आहे. तिथे
वडापावच्याही शाखा पाहिल्या. युवकांनी हे शिकले पाहिजे. त्या
लोकांना आपल्या उद्योगाचे वेड लावता आले पाहिजे. साहित्य हे सर्वश्रेष्ठ आहे. डॉ.
आंबेडकरांनी लंडनमध्ये
पाण्यातून पाव
खाल्ला होता. त्यांचे घर मी पाहिले तेव्हा `भीमा तुझी सावली अंगावर पडली आणि उजेड झाला` अशा ओळी स्फुरल्या. आज सांस्कृतिक सजगता वाढली पाहिजे.``
कोमसापचे कार्य
उल्लेखनीय आहेच. पण पुढील काळात लागणारे सर्व सहकार्य करू, असे आश्वासन खासदार विनायक राऊत यांनी दिले. उदय सामंत म्हणाले, ``मी मराठी भाषा राज्यमंत्री होतो. त्या
वेळी बालसाहित्य संमेलनासाठी परिपत्रक काढले. मात्र दुर्दैवाने त्यावर कार्यवाही झाली नाही. मराठी भाषेला
अभिजात दर्जा मिळवण्यासाठी मराठी भाषेतून केंद्र सरकारकडे प्रस्ताव पाठवला. पण तो इंग्रजीतून हवा म्हणून त्यात सहा महिने गेले. हा
दर्जा मिळण्यासाठी
खासदार राऊत यांनी आता प्रयत्न करावेत आणि पुढील साहित्य
संमेलनापूर्वी तो मिळवून द्यावा.
पुढील वर्षी येथे राज्यस्तरीय विद्यार्थी साहित्य संमेलन मोठ्या मैदानावर भव्यदिव्य स्वरूपात घेणार आहे.``
डॉ. केळुसकर यांनी अ. भा. मराठी साहित्य संमेलनात १९९० मध्ये कोकणातून केवळ २ मतदार होते असे
सांगितले. बेळगाव, निपाणी आणि कोकणातील साहित्यिकांना विचारले जात
नाही. कोकणात आज तिसरी पिढी कोमसापमध्ये सक्रिय आहे. कोमसापने कोकणची
वाङ्मयीन अस्मिता जपली असून
युवा शक्ती, महिला साहित्य संमेलनाचे योगदान मोठे आहे. कवी केशवसुतांचे स्मारक कोमसापने निर्माण केले. त्यांनी
लिहिलेली एक तुतारी द्या मज आणून ही कविता गाजली. त्यामुळे कोकण रेल्वेच्या एका गाडीला तुतारी एक्स्प्रेस असे नाव
द्यावे, अशी कोमसापची जुनी मागणी पूर्ण करावी, अशी अपेक्षा त्यांनी व्यक्त केली.
उद्घाटन समारंभात कोमसापच्या ज्येष्ठ कार्यकर्त्यांचा सत्कार करण्यात आला. संस्थापक मधु मंगेश कर्णिक यांच्या खांद्याला खांदा लावून काम करणारे व पहिल्या दिवसापासूनचे सहकारी व विद्यमान विश्वस्त अरुण
नेरूरकर, केशवसुत स्मारक समितीचे अध्यक्ष
अण्णा राजवाडकर, डॉ. वि. म. शिंदे, भास्कर शेट्ये यांचा सपत्नीक हृद्य सत्कार सोहळा रंगला. या वेळी लेखिका स्मिता राजवाडे, श्रीमती शेट्ये,
दाभोळ येथील अण्णा शिरगावकर
यांचाही यथोचित सत्कार केला.
त्यानंतर बोली भाषांचा परिसंवाद रंगला. यामध्ये अध्यक्ष व
रत्नागिरीच्या माहेरवाशRण साहित्यिक उर्मिला पवार
म्हणाल्या, बोलीभाषेवर अभ्यास सुरू
आहे. लेखकाला संपवून टाकावा अशी ओरड करणारी भाषा योग्य नाही. कोकणात चार जिल्ह्यांत गावोगावी
वेगवेगळ्या भाषा आहेत. अनेक बोली भाषा आहेत. पूर्वी कुडाळी असलेली भाषा आता मालवणी म्हणून प्रसिद्ध आहे. या भाषांचे पुस्तक व्हावे व नाटकांतून भाषा पोहोचवावी.
डॉ. निधी पटवर्धन यांनी दालदी कोकणी भाषेविषयी सांगितले. मुस्लिम व मच्छीमारांची ही भाषा
आहे. यात म्हणी, वाक्प्रचार आहेत. आठ स्वर व ३१ व्यंजने आहेत. मच्छीमार
व्यावसायिकांच्या मदतीने शब्दकोश करता येईल. त्यासाठी अभ्यास केला
पाहिजे.
संगमेश्वरी
बोलीसंदर्भात गेली २५ वर्षे काम करणारे आनंद बोंद्रे यांनी
सांगितले की, या बोलीतून करमणुकीचे १५०० प्रयोग केले असून आकाशवाणीवर गावगप्पा कार्यक्रमातून या भाषेचा प्रसार
करत आहे. यामध्ये अत्यल्प साहित्य आहे. पण एक-दोन वर्षांत नाटक लिहिणार आहे. युवकांनीही लेखन केल्यास भाषेचा जास्त
प्रसार होईल.
डॉ. बाळासाहेब लबडे यांनी खारवी भाषेवर माहिती दिली. कवी मोहन पाटील खारवी
भाषेतून लेखन करताहेत, असे त्यांनी
सांगितले. मच्छीमारांची ही भाषा
संस्कृत नाग वंशापासून आली आहे. किनारपट्टीच्या २६ गावांमध्ये ती बोलली जाते.
क्रियापदाची रूपे बदलतात. व्याकरणाची रूपके बदलतात, असे त्यांनी सांगितले आणि मोबाइल, आयला सचिन
तेंडुलकर या कविता व मच्छीमारांमध्ये शोले यांचे
सादरीकरण केले.
मच्छींद्र कांबळी यांनी मालवणी भाषा सातासमुद्रापार नेली.
पण त्यांची उणिव भासत आहे, असे लेखक,
दिग्दर्शक मिलिंद पेडणेकर यांनी
सांगितले.
………………..
ग्रंथदिंदडी, परिसंवादाने रत्ननगरी दुमदुमली
कोकण मराठी साहित्य
परिषदेच्या रौप्यमहोत्सवानिमित्त आयोजित रत्नागिरी जिल्हा साहित्य संमेलनामध्ये आज ग्रंथदिंदडी, परिसंवाद आणि मुक्त काव्यकट्टा युवकांच्या सादरीकरणाने बहरला. सकाळी साडेआठ वाजता मारुती मंदिर येथील
छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पुतळ्याला पुष्पहार घालून ग्रंथदिंदडीला प्रारंभ झाला. संमेलनाचे अध्यक्ष, स्वागताध्यक्ष, उद्घाटक आणि शेकडो विद्याथ्र्यांच्या उपस्थितीत दिंदडी सुरू झाली.
चाळकेवाडी येथील शिवनेरी ढोलपथकाने
गजर केला. पटवर्धन हायस्कूलच्या संजीवन गुरुकुलच्या पन्नास विद्यार्थ्यांनी बर्ची नृत्य सादर करून वाहवा मिळवली. ग्रंथदिंदडी माळनाका येथील
स्वयंवर मंगल कार्यालयात
दाखल होताना सुवासिनींनी पालखीतील ग्रंथांचे पूजन केले.
--------------
